You paint our minds and guide our thoughts.

Share your achievements and advise our faults.

Inspire a Love of knowledge and truth.

As you light the path which leads us youth.

For our future brightens with each lesson you teach.

Each smile you lengthen, each goal you help reach.

For the dawn of each poet each philosopher and king

Begins with you and the wisdom you bring.

ECONOMIC PERFORMANCE
Dito makikita ang
kaunlaran ng isang bansa.

Ito ang batayan kung naga-
gampanan ng pamahalaan at iba pang sektor, ang kani-
kanilang gawain at tungkulin.
ECONOMIC INDICATOR

Ito ang instrumento
upang ilahad ang anumang pag-unlad ang narating ng isang
ekonomiya. Ito ang naglalarawan ng kalagayan ng bansa.
Kabuuang Pambansang Produkto (GNP)
Ang GNP ang tumutukoy sa kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyong nagawa ng isang bansa sa loob ng isang taon.
Ito ay itinuturing na pinakamahalagang bagay na isinasaalang-alang sa usapin na may kinalaman sa pag-unlad ng bansa.
Dito nalalaman ang pangkalahatang produksyon ng bansa.
Dito pinagsasama-sama ang produkto at serbisyo ng mga mamamayan ng isang bansa.

MARKET VALUE Pinagsama-samang presyo o halaga ng mga nagawang produkto.
FINAL GOOD Produktong handa na para konsumo.
INTERMEDIATE GOOD Hilaw na materyal na ipoproseso.


Ø POTENTIAL- kabuuang produksyon na tinatantya ayon sa kakayahan ng salik. Ito ay may hangarin na matamo sa loob ng isang taon.

Ø ACTUAL- ito ang nagsisilbing barometro upang alamin kung naging makabuluhan at epektibo ang pamahalaan ng lubusang paggamit sa likas na yaman, makinarya at manggagawa upang matamo ang potential GNP.

Ø NOMINAL- ito ang GNP at current prices. Ito ang kabuuang produksyon ng bansa batay sa pangkasalukuyang presyo sa pamilihan.

Ø REAL- constant prices at GNP. Ang halaga ng produksyon ng bansa ay ibinabatay sa presyo ng nakalipas na taon. Ito ang tinatawag na base year na itinakdang NEDA na laging nasa 100.
GROWTH RATE FORMULA
GR= GNP(Kasalukuyang taon)-GNP(nakaraang taon) X 100
GNP(nakaraang taon)
GDP-Gross Domestic Product-halaga ng mga nagawang produkto sa loob ng bansa sa isang taon

Mga Paraan ng Pagsukat ng GNP

Income Approach-pinagsama-samang pambansang kita kabilang dito ang mga sumusunod:

Ø Kabayaran o kita ng mga empleyado at manggagawa(KEM)- ito ang lahat ng benepisyo, komisyon at allowance at ang sahod o bayad na naaayong kontrata ng manggagawa at sweldo ng empleyado.

@ Kitang entrepreneur at mga ari-arian(KEA)- ito ang kabayaran na tinatanggap ng mga tao na hindi sweldo. Ito ang kita ng entrepreneur.

Ø Kita ng pamahalaan(KP)- lahat ng kita na tinatanggap ng pamahalaan.

Ø Kita ng kompanya o korporasyon(KK)- anumang kita na tinatanggap ng isang

korporasyon at pondo na nilalaan sa negosyo.

Paano ang pagkuha?
NI=KEM+KEA+KK+KP
Hal.
KEM=110 milyong piso
KEA=50 milyong piso
KK=15 milyong piso
KP=22 milyong piso
110m+50m+15m+22m=197 milyong piso

Kung isasama ang iba pang gastos tulad ng
CCA-Capital Consumption Alowances o tinatawag na depresasyons pondo na inilaan para sa pagbili ng mga bagong makina at gusali.
IBT- Indirect Business Taxes o di-tuwirang buwis na ipinapataw sa produkto at serbisyo.

NI+IBT+CCA=GNP
Hal.
NI=197 milyong piso
CCA=12 milyong piso
IBT=5 milyong piso
197m+12m+5m=214 milyong piso

Final Expenditures Approach- mga sektor ng ekonomiya.

1. Gastusin ng pamahalaan(G)- ang paggastos ng gobyerno para sa pagbabayad ng empleyado.

2. Gastusin ng personal na sektor(P)- pinagkakagastusan ng pamahalaan.

3. Gastusin ng kompanys(K)- pagkonsumo ng mga negosyante sa mga fixed capital.
4. Gastusin ng Panlabas na sektor o export(X)- dito nakapaloob ang pagluluwas o export sa ibang bansa atimport(M).

5. Net Factor Income from Abroad NFIFA- nagpapakita ng deperensya ng kita ng Pilipinas sa ibang bansa bilang salik ng produksyon at kita ng mga dayuhang salik ng produksyon dito sa loob ng bansa.

6. Statistical Discrepancy(SD)- ito ang pagkakaroon ng labis o kulang sa pagsukat ng GNP.

Paano ang pagkuha?
GNP=G+P+K+(X-M)+NFIFA+SD
Hal.
P=120 milyon
G=30 milyon
K=59 milyon
M=20 milyon
X=27 milyon
NFIFA=5 milyon
SD=3 milyon
120m+30m+59m+20m+27m+5M+3m=214 milyong piso

Industrial Origin Approach- tinatawag ding value added approach kung saan kinukwenta ang lahat ng naiambag ng bawat industriya ng bansa.

Paano ang pagsukat?

o Kailangan munang alamin ang GDP saka dagdagan ang net factor income from abroad.
Hal.
Agrikultura=81milyon
Industriya=85milyon
Serbisyo=63milyon
81m+85m+63m=229milyong piso

NFIFA=-5milyon
TGDP=229milyon
-5m+229m=224milyong piso

o Kahit anong pagsukat ng GNP, ang kabuuan ay magkakapareho.

UGNAYAN NG KITA, PAG-IIMPOK AT PAGKONSUMO
Sa ekonomiya ng consumer oriented tulad ng ating bansa, ang kagustuhan ng konsyumer ang siyang batayan ng dami at kalidad ng produkto at serbisyo. Ngunit, kailangang malaman kung magkano ang gagastusin. Paano ba ito nalalaman?



Consumption Function- nagpapakita ng relasyon ng pagkonsumo sa kita.
1. Maginal Propensity Consume(MPC)- may kinalaman sa pagbabago ng pagkonsumo sa pagbabago ng kita. Maipapahayag sa pormulang ∆C/∆Y.
2. Average Propensity to Consume(APC)- ito ay tumatalakay sa relasyon ng pagkonsumo ng tao sa bawat porsyento ng kabuuang kita. C/Y ay magiging daan upang malaman ang gagastusin ng sambahayan sa pagkonsumo.

Savings Function- nagpapaliwanag ng pag-iimpoksa kita na tinatanggap ng sambahayan.
1. Maginal Propensity to save(MPS)- pagbaba ng pag-iimpok sa bawat porsyento ng pagbabago ng kita. Pormula nito ay ∆S/∆Y.
2. Average Propensity to save(APS)- nagpapaliwanag ukol sa relasyon ng pag-iimpok sa porsyento ng kita. Ito ay ginagamit an ng pormulang S/Y.
Makikita sa hipotetikal na datos ang pagkuha nito.

MGA DAHILAN NG PAGTAAS NG PRESYO

IMPLASYON
Salamin ng pagtaas ng mga presyo sa pamilihan na nagiging dahilan upang harapin ng pamahalaan ang suliranin na nagbunsod sa mataas na presyo.

Klasipikasyon ng Implasyon

Demand Pull
Ito ay nagaganap kapag ang pagnanais ng bawat sektor ng ekonomiya, sambahayan, kompanya o pamahalaan na makabili ng produkto at serbisyo na mas marami sa isusuplay o ipoprodyus ng pamilihan. Ito ang kalagayan na mas labis aggregate demand kaysa aggregate supply.

Cost push
Ang pagtaas ng presyo ng mga gastusing pamproduksyon ang siyang sanhi ng pagtaas ng presyo ng bilihin. Ang mga sahod ng manggagawa, pagbili ng mga hilaw na materyales at makinarya at paghahangad ng malaking tubo ang pangunahing dahilan ng pagtaas ng presyo ng bilihin.

Structural Inflation
Kawalan ng kakayahan ng ilang sektor na malayon ang anumang pagbabago sa lebel at dami ng kabuuang demand ng ekonomiya. Pagtutunggalian ng mga pangkat sa lipunan upang makakuha ng malaking bahagi sa kabuuang kita ng bansa at tunggalian ng wage earners at profit earners.

“Magkano ba ang gastusin mo sa isang araw? Kasya ba ito sa pangangailangan? Dahilan ba ito ng pagtaas ng presyo?
“Oo, ito ay dahilan ng pagtaas ng presyo.Bakit nga ba tumataas ang presyo?
Sinasabing ang pagtaas ng presyo ay kaakibat ng ating buhay. Suliranin ng kinakaharap ng bansa. May tinatawag na hyperinflation kung saan ang presyo ay tumataas sa bawat oras, araw o linggo ngunit paano ba ito nasusukat?

Mga Uri ng Panukat sa Pagbabago ng Presyo

GNP deflator o GNP Implecit Price Index
Ito ang price index na ginagamitupang pababain ang current GNP sa constant GNP. Ang GNP deflator naman ay ginagamit upang alami ang halaga ng GNP batay sa nakaraang taon.
Pormula:
GNP at constant prices= GNP at current prices
deflator

Whole Sale Price Index Retail Price Index
Nagpapakita at sukatan ng pagbabagong presyo ng final goods,intermediate goods at crude materials sa bilihang whole sale at retail.

Consumer Price Index(CPI)
Ito ang mas kilalang panukat ng implasyon. Ito ay pagsukat ng average na pagbabago ng presyo ng produkto o bilihing pangkaraniwang kinukonsumo ng mamimili.

Pagkompyut ng CPI
1. Kunin ang tinimbang na presyo(weighted price).
-timbangXprsyo sa bawat taon
2.Pag-alam sa kabuuang tinimbang na presyo.
-pagsamasamahin ang lahat TP.
3.Kapag nakuha ang TWP ay maaaring makuha ang CPI.
Pormula:
CPI=TWP(kasalukuyang taon)/
TWP(nakarang taon o basehang taon) X 100

Patakarang Piskal

Tumutukoy sa kung paano ginagamit ng pamahalaan ang pera ng bayan sa kapakinabangan ng bansa

PURCHASING POWER OF PESO(PPP)
1

00/CPI= dito malalaman ang tunay na halaga ng piso.

Pagkompyut ng Antas ng Implasyon o Deplasyon

INFLATION RATE= CPI(Kasalukuyan)-CPI(nakaraan)
CPI(nakaraan) X100


PAMAMAHAGI NG KITA NG BANSA

PROPOSED BUDGET FOR 2008
DEpEd 145b
Public Works&Highways 93.5b
National Defense 52.5b
Interior& Local Gov’t 26.7b
DOH 2.715b
DSWD 776b
total budget 1.227trillion
DOWH 13.830b
NHA 4.43b

Institusyon ng Pananalapi- Ang institusyon na ito ang pangunahing institusyon na inaasahan ng pamahalaan sa paglikha, pagsusuplay, pagsasalin-salin ng salapi sa ating ekonomiya.
Salapi- midyum o instrumento ng palitan ang tinatanggap ng lahat ng tao. Ito ang ginagamit upang makabili ng produkto at serbisyo.



KATANGIAN NG SALAPI
ü matibay
hindi agad-agad nasisira
5 taon tumatagal ang perang papel
10 taon naman ang barya
ü madaling makilala
madaling makilala laban sa pekeng pera.
May hugis at disenyo pati kulay na pare-pareho.
ü tinatanggap ng lahat
ito lamang ang pagpapatunay na itoy instrumento ng palitan. Ito ay tinatanggap sa anumang palitan.
ü matatag
Ito ay matatag sa anumang dimensyon
ü madaling dalhin
Ito ay nadadala saan mang lugar at kahit saang pagkakataon upang pambayad sa produkto at srbisyo.
ü magkakapareho
Ang kulay, hugis, timbang at disenyo ay iisa upang hindi malito at malaman kung ano bang halaga ito.
ü nagbabago ang suplay
Ito ay nagdaragdag o nagbabawas at nakasalalay sa kailangan ng ekonomiya.

TUNGKULIN NG SALAPI
ü Instrumento ng palitan
sa pamamagitan nito nakakamit ang produkto o serbisyo.
ü Pamantayan ng Halaga
Ito ang sukatan ng halaga ng pagpapalitan
ü Pamantayan ng naantalang pagbabayad
Ito ay ginagamit bilang tanda ng pagpapautang o pangungutang.
ü Reserba ng talaga
Hindi maaaring itago sa mahabang panahon.


EBOLUSYON NG SALAPI SA ATING BANSA
Unang barya ay nadiskubre ni Dr. Gilbert Perez na tinawag na Penniform Gold Barter Ring.
Spanish Barilla ang unang barya na ginawa sa ating bansa.
El Banco Español- Filipino de Isabela II ang kauna-unahang bangkong naitatag na nagpalabas ng unang salaping papel na Resos Fuertes.
Nagpalabas ang Bangko Sentral noong 1949 ng salaping papel na may halagang 1,2,5,10,20,50 at 100. Sa kasalukuyang mayroon ng 1000,500 at 200 ang ating perang papel. Naging barya naman ang 1,5,10.

MGA URI AT ANYO NG SALAPI
Commodity Money-Ang ating ninuno ang natutong gumamit ng anumang bagay bilang instrumento ng palitan. Ang mga bagay na ginagamit sa pagbili ng produkto ay commodity money.
Credit Money-Anumang uri ng instrumento ng pangungutang na tinatanggap bilang kabayaran sa biniling produkto at serbisyo sa pagbabayad ng anumang utang.
Promisory Notes-kasulatan na nangakong pagbabayad ng utang sa takdang araw.
Demand Deposit-tseke na pinirmahan na may nakasulat na halaga sa harap, pangalan ng bangko at para kanino.
Fiat Money-Ang salaping papel at mga barya ay yaong tinatawag na salaping nasa sirku;asyon o money supply na ginagamit ng tao sa araw-araw.


MGA PAMANTAYAN SA PAGLIKHA NG SALAPI
Commodity standard
o Pamantayang ginto (gold standard)
Ang bansa ay nasa ilalim nito kapag ang mga salaping nasa sirkulasyon ay may katumbas at tinutubos sa ginto.
o Pamantayang Pilak (silver standard)
Ang pamantayang ito ay kinapapalooban din ng silver coin standard at silver bullion standard kung saan ang pamantayang halaga ng salapi ay pilak.
Non Commodity Standard
o Pamantayang Papel (paper standard)
Ito ay may kinalaman sa pagpapalabas ng salaping papel na hindi kailangan tumbasan ng anumang metal.


Ano ba ang Bangko?
Ang Bangko ay isang uri ng institusyong pananalapi na tumatanggap at lumilikom ng labis na salapi na iniimpok ng mga tao at pamahalaan.

Bangko Sentral ng Pilipinas
Ito ay tinuturing na Bangko ng mga bangko.
Istitusyon na nagsasaad ng pananalapi at sistemang pampinansyal ng bansa.
Ito ay pag-aari at kontrolado ng pamahalaan.
Nag-iisyu at pinanggagalingan ng salapi.
Chef Banker at tagapayo ng pamahalaan.
Taga pamahala sa reserbang dayuhang salapi, ginto at ang pagbabayad ng utang panlabas at panloob.
Nagpapautang sa mga bangko.

Demand- tumutukoy ito sa dami ng produkto at serbisyong nais at kayang bilhin sa iba’t ibang presyo sa isang takdang panahon


Kaugnayan ng Demand sa Presyo ng Kalakal at Paglilingkod

Ang kurba ng demand ay pabulusok kapag mababa ang halaga ng produkto maraming konsyumer ang makabibili kaya’t maraming produkto at serbisyo ang mabibili. Subalit kapag ang presyo ay mataas , mababa ang kakayahang makabili o hindi na makabili ang maraming konsyumer.Kapag mababa ang presyo malaki ang demand, subalit kapag mataas ang presyo ay nanaisin na lamang na bumili ng alternatibong pamalit.


Iskedyul ng demand- ito ay isang talaan na nagpapakita ng bilang ng isang produkto batay sa inilaang presyo

Kurba ng Demand- ito ay isang grapikong paglalarawan ng presyo ng bilihin at demand

Elastisidad ng Presyo ng Demand- pagsukat sa bawat pursyentong pagtugon ng dami ng demandsa pagbabago ng presyo,





Mga Uri ng Elastisidad ng Demand

a. Elastiko- kung ang pagbabago ay higit sa isa
b. Di-elastiko- kung ang pagbabago ay maliit sa isa
c. Unitary- ang pagbabago ay eksaktong isa
d. Perfectly Elastic- isa lamang ang takdang presyo sa iba’t ibang dami ng dami ng demand
e. Perfectly Inelastic- isang takdang dami ng produkto sa iba’t ibang dami ng demand





Suplay- ito ay tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyon na nais at handing ipagbili ng mga negosyante sa pamilihan sa magkakaibang presyo sa isang takdang panahon

Iskedyul ng Suplay- ang talaan na nagpapakita ng relasyon sa pagbabago ng presyo at pagbabago ng suplay

Kurba ng Suplay- grapikong paglalarawan ng relasyon sa pagbabago sa presyo ng suplay

Kaugnayan ng suplay sa presyo ng kalakal at paglilingkod
Kapag mataas ang presyo ng isang bilihin tataas ang dami ng produktong handing ipagbili sa isang takdang panahon. Kapag mababa ang isang presyo ng bilihin, bababa rin ang presyo ng produktong nais ipagbili sa isang takdang panahon.

Elastisidad ng Presyo ng Suplay- pagsukat sa bawat porsyentong pagtugon ng dami ng suplay sa pagbabago ng presyo

a. Elastiko- kung ang pagbabago ay higit sa isa
b. Di- elastiko- kung ang pagbabago ay maliit sa isa
c. Unitary- kung ang pagbabago ay eksaktong isa
d. Perfectly Elastic- walang hanggang dami sa isang presyo
e.Perfectly Inelastic- parehong dami sa iba’t ibang presyo

Produksyon-ito ay tumutukoy sa paglikha ng mga bagay o serbisyo na tumutugon sa mga pangangailangan at kagustuhan.

Anyo ng Produksyon
§ Elementary Utility-produksyon na hindi na kinakailangan ng anumang proseso
§ Form Utility-Ito ang mga hilaw na sangkap ngunit hindi sapat ang kasiyahang naidudulot sa tao kung kayat kailangang sumailalim sa isang proseso upang magbago ang anyo.

§ Time Utility-produktong ginagawa sa angkop na panahon.

§ Service Utility-produksyon na maaari lamang ipagkaloob ng tao.

§ Possession Utility- Produksyon kung saan din a kailangan baguhin ang isang produkto ngunit kailangang ipagbili sa isang tao na higit na nakikinabang.

§ Place Utility-produktong tumataas ang kapakinabangan pati na rin ang halaga kapag ito ay inililipat ng lugar o pook.

Salik ng Produksyon

v Lupa

Sumasaklaw ito sa lahat ng mga orihinal at lahat ng hindi mapapalitang yaman ng kalikasan

v Lakas-Paggawa

Ang lakas ng tao ay ginagamit upang lumikha ng mga kapaki-pakinabang na bagay. Ito ang pinakamahalagang salik ng produksyon.

v Kapital

Ito ay tumutukoy sa lahat ng mga bagay na ginagamit sa paglikha ng produkto o serbisyo.

v Kakayahang entreprenyur

Ang nagtatag ng negosyong makapagbibigay ng malaking kapakinabangan sa mamamayan. Siya ang nasa likod ng produksyon.

Mga Ahensya ng pamahalaan na tumutulong sa mamimili
v Department of Trade and Industry
v Bureau of Food and Drugs
v Fertilizer and Pesticide Authority
v Environmental Management Bureau
v Philippine Overseas Employment Administration
v Energy Regulatory Commission
v Housing and Land Use Regulatory Board
v City/Municipal/Provincial Treasurer
v Professional Regulatory Commission
v Insurance Commission
v National Consumers Affairs Council

Karapatan ng mga Mamimili
ü Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan
ü Karapatan sa Kaligtasan
ü Karapatan sa patalastas
ü Karapatan sa pagpili
ü Karapatang dinggin
ü Karapatang mabayaran at matumbasan sa anumang kapinsalaan
ü Karapatan na maturuan tungkol sa pagiging matalinong mamimili
ü Karapatan sa isang malinis na kapaligiran

Pananagutan ng mamimili
ü Mapanuring kamalayan
ü Pagkilos
ü Pagmamalasakit na panlipunan
ü Kamalayan sa Kapaligiran
ü Pagkakaisa

Pagkonsumo-Paggamit at pagtangkilik ng mga produkto at serbisyo.
Konsumer-tumutukoy sa taong bumibili o tumatangkilik ng isang produkto o serbisyo.

Mga Katangian ng Mamimili
§ Nadadala sa pagitan ng advertisement
§ Bumubili agad ng walang pasubali o biglaan
§ Matalino at mapagsuri sa mga kalakal at serbisyo.
§ Mahilig sa bargain sale at tumawad
§ Bumubili ng mga subok at kilalang brand.
Mga salik na may kinalaman sa pagkonsumo
§ Ang prinsipyo ng kahalagahan ng pangangailangan
§ Halaga ng bilihin
§ Motibo ng mamimili
§ Tatak at pag-aanunsyo ng produkto
§ Kaugalian o salik kultural
Ang Kulturang Pilipino at Pagkonsumo
§ Colonial mentality
§ Pista o magarang pagdiriwang
§ Amor propio